کدام اسناد؟ نویسنده: زهره مولوی

دو نویسنده از دو نقطه‌ی جهان، همچون بسیاری از مردم، زیست‌شان تحت‌الشعاع انقلاب و اوضاع ناآرام سیاسی کشورشان قرار گرفته است. هرتا مولر و سیمین دانشور این دو نویسنده هستند. در فرمی موازی، هر کدام به ترتیب مقابل مخاطب قرار می‌گیرند تا از خودشان بگویند؛ از روزگار کودکی تا مرگ. در این میان، تمرکز نمایش بر شرایط اجتماعی زیستِ دو نویسنده است و نه شرح خطیِ زندگی‌شان.

پرده‌های شفاف و نقاط نوری‌ای که روی آن منعکس می‌شود، تصویرگر خواب‌اند. خواب در این نمایش آن بستر سیالی است که به دانشور و مولر اجازه‌ی رفت‌و‌آمدِ در زمان را می‌دهد. سیالیتی که صحنه و نور به خوبی امکانش را فراهم می‌کند.

اجرا ماهیتی گزارش‌گونه دارد. گزارشی که در آن دانشور و مولر با اشاره به اجراگری خود، به لحظه‌ی اجرا- دیوار چهارم- واقف‌اند. شکست دیوار چهارم باید موجب «وقفه» در روایت و ادراک مخاطب شود اما این نمایش در بطن خود دچار احساساتی‌گری‌ای است که تمهید فاصله‌گذاری برای آن ناکارآمد عمل می‌کند. نمود آشکارِ احساساتی‌گری، کنتراستی است که در برخورد اجرا با این دو نویسنده وجود دارد. به وضوح می‌توان دو زبان، دو زاویه‌ و دو موضع را در اجرا دید. اثر با فاصله از هرتا مولر و زادگاهش رومانی می‌ایستد، اما نمی‌تواند همین فاصله را با سیمین دانشور و ایران نیز حفظ کند. این‌گونه است که روایت با وجود داشتن نقاط هم‌گرایی چون «انقلاب» و «نویسنده بودن» در هر دو خط روایی، دو پاره می‌شود. پاره‌ای که در آن می‌توان مولر را نویسنده یافت و پاره‌ای که در آن، دانشورِ نویسنده در سایه‌ی جلال و جامعه پنهان می‌شود. سیمین دانشور در نگاهِ نزدیکِ مولف نسبت به حوادث جامعه‌ی خود کنار می‌رود و جای آن را رنگ و لعاب «ایرونی» و حتا تصویر ابتدایی‌ای از یک «زن شیرازی» می‌گیرد که در مقابلِ تصویر مستقل هرتا مولر، غیاب سیمین را بیشتر نشان می‌دهد. نمایش «به زبان خواب» دست روی شخصیت‌های حقیقی می‌گذارد، اما نمی‌تواند حقوق آن‌ها را رعایت کند. با وجود آن که باید این حق را برای مولف قائل شد که از زاویه‌ی دید خود موضوع را خوانش کند، این حقِ مؤلف نمی‌تواند صادر کننده‌ی اجازه‌ی کج‌بینی به واقعیتی شود که تماشاگر بدان واقف است و همچنان عنوان «مستند» بگیرد.

حال باید پرسید موضع نمایش «به زبان خواب» چیست؟ موضعی میانه که تکلیف خود را با ابژه مشخص نمی‌کند. هم می‌خواهد به شخصیت‌ها نزدیک شود و هم شخصیت‌ها بهانه‌ای برای خوانش ایده‌های سیاسی هستند. در نهایت نه می‌تواند تصویر شفافی از زیست این دو نویسنده ارائه دهد و نه در لایه‌ی سیاسی، از بدیهیات فراتر می‌رود. آن‌چه این نمایش از گونه‌ی مستند در خود دارد، تنها تصاویری است که روی پرده از مکان‌ها و زمان‌ها پروجکت می‌شوند و نه پرداختن به آن سویه‌ها‌ی شناختی که ضرورتِ برگزیدنِ ابژه‌ی مستند است.