جلال امین را کاریکاتور کرده‌اند آقای هاشمی‌نژاد! نویسنده: مهین بهزادی مهرداد

«فیل در تاریکی» به کارگردانی مهرداد مصطفوی و نویسندگی محمد زارعی، اقتباسی‌است از رمان پلیسی قاسم هاشمی‌نژاد که در میانه‌ی دهه‌ی پنجاه می‌گذرد. رمان روایت جلال امین، گاراژداری در چهارراه سیروس است که برادر کوچکش حسین به تازگی از آلمان به تهران آمده و برای تشکر از او همراه خود نیز یک مرسدس بنز آورده‌ است. فیل در تاریکی علاوه‌ بر روایت جلال که در چهل‌ویک سالگی دیگر شوق زندگانی ندارد و حتی هدیه برادرش هم او را سر ذوق نمی‌آورد، روایت اتومبیلی دلفریب است که پای خانواده‌ی امین را به یک ماجرای گانگستری باز می‌کند و البته جان حسین بی‌گناه را نیز می‌گیرد.

اما آنچه که از رمان هاشمی‌نژاد باقی‌مانده، یک داستان گانگستری است که بدون کارکرد معنی‌داری ماجرای قاچاق مواد مخدر به شرط‌بندی و قمار تغییر یافته ‌است. در شخصیت‌ها تغییراتی عمده صورت گرفته و یا چند تن از آن‌ها با یکدیگر ادغام شده‌اند. همه‌ی این تغییرات منجر شده‌ که شخصیت‌ها سطحی و روابط دم‌دستی به‌نظر برسند. در حالیکه جلالِ رمان  هاشمی‌نژاد مردی دست به‌‌آچار اما پیچیده، همان اندازه که در دام می‌افتد می‌تواند باهوش باشد و دیگران را نیز به دام بیاندازد. عملاً در این نسخه اقتباسی هیچ ردی از پیچیدگی‌های جلال امین باقی نمانده و به یک گاراژدار معمولی بدون هوش و نکته‌سنجی‌ای تقلیل یافته‌است. در عوض اتکای متن به پروراندن لحظات شوخ و شنگ و برخی کنایه‌های اروتیکی‌ است که البته مخاطب را می‌خنداند. استراتژی خنده گرفتن از مخاطب، موجب شده که ظرافت‌های هاشمی‌نژاد در خلق شخصیت جلال، به‌طور کل کنار گذاشته شود. ظرافت‌ها و جزئیاتی که نقطه‌ی تمایزبخش رمان و همان ابزاری‌ است که می‌توانست برای پیش بردن درام این اجرا هم به کار گرفته شود. این اقتباس با در نظر گرفتن رمان قطعاً اقتباسی شکست خورده‌ است، که نه تنها نتوانسته در کیفیت با رمان برابری کند، بلکه چندین پله نیز از آن عقب‌تر ایستاده‌.البته عدم ساختن جزئیات باعث شده فارغ از در نظر گرفتن رمان هم، به درامی بی‌جان و فاقد روابط علّی مستحکم برسیم.

در فقدان درامی جذاب که موفقیت این ژانر به آن متکی‌ست، هرچند طراحی صحنه و موسیقی و نور و افکت‌ها سعی‌دارد اجرا را نجات دهد، اما بازی نه‌چندان با جزئیات بازیگران و اطوار‌های تکراری‌ آنها دوباره اجرا را درون برزخ می‌کشد. استفاده از موسیقی آن سالها کمی از حال و هوای جلالِ هاشمی‌نژاد را بازنمایی می‌کند هر چند فرنگی‌‌خوانیِ «آدم بدجنس ماجرا» لطف آن استفاده‌ی بجا را نیز می‌گیرد. هرچند با انتخاب گاراژ به عنوان مکان اصلی اجرا و به کاربردن صندلی‌های اتومبیل‌ها به عنوان مجازی از خود اتومبیل، تلاش شده تا اهمیت این عنصر دراماتیک به نمایش گذاشته‌ شود اما این انتخاب بجا در کنار معماریِ اشتباه درام نمی‌تواند فیل‌ در تاریکی را زنده کند. تفاوت در جزئیات است.