چه خبر از مده‌آ؟ نویسنده: حسین نیرومند

گروهی تئاتری مشغول تمرین بر روی نمایش‌نامه‌ی مده‌آ هستند. همسر کارگردان نقش مده‌آ را بازی می‌کند و معشوقه‌ی او نقش دایه را. کارگردان قصد دارد از زنش جدا شود و با معشوقه‌ی جدیدش ازدواج کند. در این میان، مصائب مده‌آ/مده‌ی اوریپید/ژان آنوی با زنی که نقش او را بازی می‌کند گره می‌خورد و سعی دارد با اتفاق مشابه‌ای که در زیست خارج از تئاتر برایش رخ داده، به شکل دیگری برخورد کند. تا جایی که انتهای مده‌آی در حال تمرین را به سمت و سوی دیگری سوق می‌دهد؛ یعنی صرف‌نظر کردن از قتل همسر، فرزند و هرکسی که باعث شده زندگی‌اش از تعادل خارج شود.

اجرا با رقصی گروهی آغاز می‌شود. رقص‌هایی با بدن‌های خشک و نابلد‌ که ضربه‌ای مهلک‌اند بر پیکره‌ی نحیف اجرا؛ ‌بعضا بی‌معنی و گیج کننده. لرزندان سینه از آن دست حرکاتی است که تماشاگر را میان بهت و خنده رها می‌کند. جدای از طراحی صحنه‌‌ با پارچه‌های تکه‌‌تکه و پاره‌پوره، نورهایی که تنها وظیفه‌ی روشن نگه داشتن صحنه را به دوش می‌کشند یا لباس‌هایی که تکلیف‌شان را با ما و بازیگران روشن نمی‌کنند؛ کفش‌های ژازون ـ همان جیسون ـ مجلسیِ امروزی‌ست اما بالاپوشی شبیه به درباریان یونانی دارد، موضوع مورد مناقشه احضار و بازخوانی مده‌آ در وضعیت اکنون است.

دو سؤال اساسی از این دست اجراها باید پرسیده شود: 1. چرا بازگشت به تراژدی‌های یونان؟ 2. در این احضار قرار است چه موضوعاتی به یکدیگر متصل شوند تا در عین بازگشت به گذشته، معاصر باشند؟ معاصر هم در وضعیت به نمایش درآمده هم شیوه‌ی اجرای آن وضعیت؛ اغراق در بدن و بیان، استفاده از دیالوگ‌های به‌ظاهر ادبی امّا تلویزیونی در سطح اجرا و در عمق یک وجبی آن که انگار قرار است نسخه‌ای برای شیوه‌ی برخورد زنان با خیانت بپیچد، اجرا تاریخ گذشته به‌نظر می‌رسد. همان‌طور که از عنوان‌های تبلیغاتی‌اش برمی‌آید، ادعا می‌شود قصد اجرا تکریم جایگاه زن است! مده‌آی راسخ‎‌راد بی‌هیچ تصمیمی که بحران را به تعادل برساند یا بغرنج‌تر کند، دست به سینه با خیالی نه چندان آشفته وقایع را دنبال می‌کند. این بازخوانی از مده‌آی اوریپید/آنوی زن را دست در دست قدرت بالادستی تصویر می‌کند. اینکه خشونت به خرج نمی‌دهد، از او فرشته‌ای بی‌گناه و معصوم نمی‌سازد. بیشتر شبیه کودکی‌ گیج وسط پیاده‌رویی است که دنبال مادرش می‌گردد. پیکان خشم مده‌آی تصویر شده طغیان مده‌آی اوریپید را نشانه گرفته است. انگار روانشناس/روانکاوش توصیه کرده باشد: وقتی عصبانی شدی کافیه تا بیست بشماری و سه‌تا نفس عمیق بکشی. قرار است بازخوانی اوریپید ثابت کند زن‌های جغرافیای ما این چنین‌اند یا باید مشابه عکس‌العمل نشان دهند؟ زمانی که شمایل زن در بستر اجتماعی ـ سیاسی اجرا پررنگ نباشد، چیزی جز کاریکاتوری از مده‌آ باقی نمی‌ماند.

در نهایت اما سؤال اصلی را باید از متولیان و نهادهای تئاتری پرسید که چه متر و معیاری را برای سالن دادن به گروه‌ها در نظر می‌گیرند؟ اگر ویژگی‌های هنری مطرح است چرا با چنین اجراهای کلافه‌کننده‌ای در سالن قشقایی تئاتر شهر مواجهیم؟ اگر پای مسائل دیگری در میان است چه بهتر همه از آن‌ها باخبر شویم شاید بشود در فضایی برابر دست به کار به اصطلاح هنری زد. با هر پاسخی وضعیت مشکوک است.