پسر انتقام‌گیرنده یا پسر رهاننده؟ نویسنده: میثاق نعمت گرگانی

نمایش «پرومته/ طاعون» اقتباسی ا‌ست از نمایشنامه‌ی «پرومته در بند» آیسخلوس و رمان «حکومت نظامی» آلبر کامو. خط اصلی داستان ستیز و نزاع پرومته با زئوس و به بند کشیدن پرومته به‌دلیل عشق وافرش به انسان‌ها‌ است. عشقی که در تضاد با اراده‌ی زئوس قرار می‌گیرد. در این بین نیروی طبیعت و طاعون نقطه‌ی پایانی بر این مخاصمه می‌گذارند. نه آن‌که برطرف‌اش کنند بلکه با نابودی جهان و انسان آن را پایان می‌بخشند.

همچون اجراهای پیشین شهاب آگاهی و گروه «بین»، نه روایتی داستانی و درامتیک از متون اقتباسی، بلکه درون‌مایه‌ی کلی آن‌ها محور اصلی اقتباس قرار گرفته است. این درون‌مایه‌های کلی، از جمله ستیز دو نیروی نابرابر، خشونت و نیروی طبیعت به میانجی موسیقی که بنیان اصلی شیوه‌ی اجرایی است ترجمه می‌شوند و بسط می‌یابند. موسیقی - ترانه‌ها، آواها و سازها - پهنه و ابزار اصلی شکل دادن مضامین و انتقال آن هستند. از این رو کانون اصلی شکل‌گیری عناصر تماتیک اجرا نسبت موسیقی با آن درون‌مایه‌های کلی است تا پیشبرد یک داستان؛ از همین رو است که اجرا بیمی ندارد که حتی مخاطب در صحنه‌هایی شخصیت‌ها را نشناسد و متوجه داستان نشود. هدف نمایش بیشتر خلق رابطه‌ای شهودی با «مضمون-انرژی»‌ای است که بر روی صحنه در جریان است. بنابراین متن بیشتر از آن‌که زاییده‌ی نوشتار و متجلی در دیالوگ‌ها باشد در بدن‌ها و آواها جای گرفته است.
نقطه‌ی قوت اجرا، ایفای نقش مجموعه‌ی بازیگران است که همگی آواها و بدن‌شان به خوبی در خدمت فضاسازی و ساخت و انتقال موسیقی است.

موسیقی‌ای که سراسر اجرا را دربرگرفته است و زیرمتن دوئل‌های آوایی و تعین‌بخش ژست‌ها است. ترانه‌ها و آواهایی که از جغرافیاهایی مختلفی الهام گرفته شده‌اند و به فراخور صحنه‌های مختلف، لحن‌ها و گویش‌های مختلفی را شکل می‌بخشند. این رابطه‌ی درهم‌تنیده‌ی موسیقی- چه آوای بازیگران و چه صدای سازها – و بدن، فورانی عاطفی حول مضامین خشونت، طبیعت و سلطه را موجب می‌شوند و بر همین مبنا نوعی ارتباط حسی-هیجانی را با مخاطب ایجاد می‌کنند.

مسئله ولی این‌جا است که دستیابی به این انرژی موسیقیایی و بدنمند بین بازیگران و مهم‌تر بین تماشاگر و گروه اجرایی هیچ مازاد جدید، مضمون جدید و بحران جدید را نشانه نمی‌گیرد و شکل نمی‌بخشد. خود این تجربه و شکل دادن به آن هدفی است که اجرا در پی آن است و نه چیزی بیشتر. از این رو برای آن دست مخاطبانی که در ورای اجرای یک تراژدی کلاسیک، پرسش از نسبت آن با زیست سیاسی و اجتماعی اکنون‌شان مسئله است، اجراها حرف خاصی برای گفتن ندارد. به‌ویژه نمایشنامه‌‌ای همچون «پرومته در بند» که در آن، در سرای خدایان، نمایشی سیاسی به اجرا درآمده و حکمرانان تغییر کرده‌اند و پرومته واجد اراده‌ای است که در مقابل خواست آن‌ها بگوید "نه" و از قامت یک متهم بدل به یک متهم‌کننده شود.