تاریخ/تخیل/آگاهی نویسنده: حسین نیرومند

پرونده‌ی جدیدی که گروه «دشنه» در پی بازخوانی تاریخی دنبالش رفته‌اند، در فاصله سال‌های ۱۳۴۵ تا ۱۳۴۷ می‌گذرد. فرار «عبدالحسین نوشین» و همراهانش از زندان، فعالیت‌های گروه تئاتری تحت نظر او به نام «گروه کار» و اتفاقاتی که این گروه در سینمای «رادیوسیتی» رقم زده‌اند؛ گروهی ناشناخته در تاریخ نئاتر ایران. به ادعای گروه اجرایی: بازخوانی تاریخ محذوفان و مطرودان.

حین ورود به سالن اجرا، پاکتی حاوی برگه‌هایی پرینت شده از روزنامه‌های متعلق به سال‌های مربوط به روایت اجرا به تماشاگران داده می‌شود؛ اخبار مربوط به وقایع اجرا. همین‌طور چند برگه از اعتراف‌نامه‌های دست‌نویس یکی از شخصیت‌ها به نام «حسن بهلولی» که ساواک از او گرفته است.

پنج اجراگر در یک ردیف روی صندلی‌های خود نشسته‌اند. «ناظر بزرگ» از این می‌گوید که اجرا قصد موضع‌گیری ندارد و تنها به نمایش وقایع بسنده می‌کند. او دستور شروع اجرا را می‌دهد، در لحظاتی نقش بازجو دارد که «مأمور شراره» را نیز بازخواست می‌کند و در لحظاتی دیگر متذکر می‌شود از روند دیالوگ‌های نوشته شده منحرف نشوند.  

یک: آیا بازخوانی واقعه‌ای تاریخی در مدیوم تئاتر ممکن است؟ قاب گرفتن و احضار تاریخ آن هم در مورد محذوفان این خطر را دارد که خود اثر نیز در نهایت دست به حذف شخص/واقعه‌ای بزند تا رسیدن به هسته‌ی اصلی را هموارتر کند. «رادیوسیتی» با اشل کوچک تاریخی‌ و شخصیت‌های محدودش تا حد زیادی از این چاله عبور کرده است. شکل روایی اجرا در قالب بازجویی از طرف «مأمور شراره» و «ناظر بزرگ» احضار آدم‌های مورد نظرش را مقابل مخاطب تا حد زیادی امکان‌پذیر می‌کند. قالب ئئاتر به نسبت کتابی تاریخی جای گسترش کمتری دارد امّا حضور در صحنه‌ی بازخوانی/بازسازی تاریخ ویژگی هیچ مدیوم دیگری نیست.

دو: چرا باید به روایت‌های تاریخی اعتماد کنیم؟ اگر بپذیریم تاریخ غالب را فاتحان می‌نویسند برای روایت تاریخ محذوفان باید به چه کسی اعتماد کرد؟ اسناد، عکس‌ها، مصاحبه‌ی انتهای اجرای «فریده» و ایستادن خارج از وقایع و نظاره‌گر بودن اجرا، همچنین شیوه‌ی بازی اجراگران مخاطب را مجاب به پیگیری روایت‌ می‌کند. این همدلی باعث می‌شود چشم روی خطای کسانی که به ادعای اجرا طردشده‌اند ببندیم. حتی شیوه‌ی اجرایی با اینکه سعی دارد فاصله‌ای ایجاد کند و ما را از نظر احساسی دور نگه دارد، لق می‌زند و همینکه اجرا سعی دارد کمی به لایه‌های عمیق‌تر شخصیت آدم‌ها بپردازد، فاصله‌ش از بین می‌رود. لحظاتی که وارد گفت‌و‌گوهای شخصی آدم‌ها می‌شویم، جایی که تخیل به روایت تاریخی ورود می‌کند اعتماد جلب شده‌ی مخاطب دچار نقصان می‌شود. در این نقطه تردید جای اعتماد به راوی و روایت را می‌گیرد.

سه: بازخوانی این وقایع به ما آگاهی تاریخی می‌دهد؟ در انتهای اجرا صدای «فریده شاه‌حسینی» پخش می‌شود و آخرین جمله‌ای که می‌گوید این است: «حالا با اینا می‌خوای چکار کنی؟» بعد از این پرسش اجرا به پایان می‌رسد. نه اجرا و نه این نوشته جواب دقیق و قاطعی برای این پرسش ندارند. با این‌حال آگاهی تاریخی «رادیوسیتی» از جنس پروپاگاندای رسانه‌ای و مسلط نیست تا بزکی برای شمایل قدرت باشد.

کوچکترین نتیجه‌ی «رادیوسیتی» این است که قدرت چه از جنس سیاسی و حاکمیتی باشد چه از جنس هنری و تئاتری آن برای فربه کردن خودش دست به حذف اسامی، بدن‌ها و حتی مکان‌های زیادی زده است و می‌زند. اطلاعات ارائه شده جذاب پرداخت شده‌اند و به نظر می‌رسد اجراگران درک کافی از آنچه قصد بازنمایی‌اش را دارند، دریافت کرده‌اند. آن چیزی که همچنان مناقشه برانگیز است ورود تخیل به بازخوانی تاریخ است.