سوگواری در كار نيست

متن زیر از طرف کارگردان اثر و در جواب مُروری که اَنتِگره بر اجرای و همیشه پاییز منتشر کرده، به اَنتِگره ارسال شده است و اَنتِگره بنا به تعهد خود به اخلاق حرفه‌ایِ رسانه‌ای آن را منتشر می‌کند.

مطلبی كه در ادامه می‌خوانید تنها جوابیه‌ای به دوست عزیز آقای نجاری نیست؛ بلكه بیشتر، بیانی مختصر از جهان‌بینی نمایش «و همیشه پاییز» است كه به‌نظر می‌رسد اضطراب، هیجان و عصبانیت جامعه‌ی اكنونِ ما پرده بر آن كشیده است و مخاطب را مجبور می‌سازد تنها با جهان‌بینی قالب جامعه به تماشای یك نمایش بنشیند.

آقای نجاری چقدر درست به این نكته اشاره كردید كه من نیروهای سیاسی و اجتماعی كه باعث مهاجرت می‌شود را نادیده گرفته‌ام. هرجا كه این نیروها- كه كم هم نبودند- به سمت من می‌آمدند سریعاً كنارشان می‌گذاشتم. دو دلیل روشن و برای درون خودم منطقی برایش دارم:

یك و اصلی‌تر: مهاجرت تنها با رفتن معنی نمی‌دهد؛ مهاجرت یك جور بلاتكلیفی است، سردرگمی است، جاماندن از هرچیزی كه دیگر به دستش نمی‌آورید، است. من سعی می‌كنم به مهاجرت به چشم مهاجرت نگاه كنم آن وقت است كه دیگر بین من ایرانی و یك الجزایری در فرانسه هیچ فرقی وجود ندارد. فقط كافیست كنار هم بنشینیم نه او از رئیس‌جمهورش حرف می‌زند و نه من. جایی در مورد نمایشم نوشته بودند: «چرا پرسوناژ آن‌قدر ناراحتِ ایران اومدنه؟ با هواپیما چند ساعته به ایران می رسه».

بله؛ کالبدمان را می توانیم هرجا ببریم ولی كیفیت حضور متفاوت است. این كه شما نمی‌دانی بعد چند سال زندگی در كشور دوم كجایی هستید؟ اصلاً دلت می‌خواهد به ایران (كه یك‌بار از آن فرار كرده‌ای) سفر كنی یا چون شرایط زندگی برایت سخت است دلت می خواهد به خاطراتت پناه ببری.

دلیل دوم، خود مسائل سیاسی و اجتماعی است؛ ما در مورد هر مسئله‌ای كه صحبت می‌كنیم خوانش سیاسی‌اش اول از همه به صورت ما آب دهان می‌اندازد. آن‌قدر كه گفتیم و عمل نكردیم یا خواستیم عمل كنیم و سركوب شدیم حرف سیاسی فقط تبدیل به پُز روشنفكری شده است.

نمی‌خواهم این مثال را بزنم چون فكر می‌كنم خودش پُز روشنفكری است؛ ولی من فكر می‌كنم به‌جای این‌كه به آن خانم مجری تلویزیون از مسائل سیاسی بگوییم و اوضاع مملكت را به لحاظ سیاسی و اجتماعی تشریح كنیم بهتر است نگاه پدیدارشناسانه‌ی درون‌اش را روشن كنیم و به او از درونیات و احساسات یك مهاجر-فارغ از عوامل خارجی- حرف بزنیم. موقعیت یك مهاجر در زمانی كه زیست می‌كند را به او بگوییم.

اگر برایش از وضع سیاسی ایران بگوییم، هزاران دلیل غلط و شاید درست می‌آورد كه اوضاع مملكت خیلی هم خوب است. ولی وقتی برایش از یك انسان و وضعیتش در مهاجرت صحبت كنیم، مجبور است به درون خودش رجوع كند.

دلم می‌خواهد كمی در مورد پیشنهاد پرسه‌زدن در مترو صحبت كنم.

بله، دوست عزیز؛ این می‌تواند خوانش شما باشد اگر دنبال حرف سیاسی و اجتماعی زدن هستید. بماند كه این پیشنهاد برای رفع دلتنگی نیست ( در ادامه به آن می‌پردازم).

ولی مهاجرت دو رو دارد: مبارزه با گذشته، چیزهای جامانده و مبارزه با آینده، چیزهای ناشناخته؛ كه روی دوم قدرت بیشتری دارد، چون این رو با شِكم در ارتباط است؛ با مبارزه برای ادامه‌ی حیات در ارتباط است. و این قدرت یك فرد است كه بتواند به حیات خودش ادامه بدهد یا نه. من معتقد بودم این پرسوناژ باید زن باشد. نه به‌خاطر -به قول شما- سانتی‌مانتال كردن اجرا؛ برای این‌كه زن قدرتمند، نمودِ درست‌تری در این موقعیت دارد، تا یك مرد. پرسوناژ نمایش من حتا اگر مهاجرت‌اش را قدرتمند شروع نكرده باشد، ولی می‌خواهد به نفر مقابل‌اش بفهماند اگر هم مهاجرت می‌كند باید این قدرت و حس مبارزه برای حیات را داشته باشد.

پیشنهاد پرسه‌زدن در مترو و شناخت دنیای جدید -از آن‌جایی كه من هیچ مسئله‌ی سیاسی‌ای را مطرح نمی‌كنم- بر روی مهاجرت انگشت می‌گذارد. این قدرت پرسوناژ نمایش من است (زن قدرتمندی كه در عین حفظ ظرافت و حساسیت‌های زنانه‌اش قدرتمند است و دست به شناخت دنیای جدید می‌زند)؛ حداقل از تكه‌ی جا‌مانده‌ی خود در ایران این را می‌خواهد.

عکس‌ها از mayamiya@