چه کسی صندلی را جابه‌جا کرده است؟ نویسنده: مهسا شیدانی

اجرا از همان زمانی شروع می‌شود که مخاطب در تاریکْ‌روشنی به دنبال جای مناسبی برای نشستن می‌گردد و اجراگرِ روی صحنه حرکات او را ورانداز می‌کند. در این لحظات به‌نظر می‌رسد درعینِ‌حال که او اجراگر نمایش است و ما مخاطب او هستیم، ما نیز می‌توانیم اجراگرِ چیزی باشیم که مخاطبش او است. اینْ تصویری اولیّه از «وضعیّت شماره‌ی دو» است؛ مجموعه‌ی ده اجرای مختلف در طول شش روز که اجرایی که به بررسی آن می‌پردازیم، تنها قطعه‌ای از این مجموعه خواهد بود.

اجراگر شروع به توصیف مکانی می‌کند که به‌نظر می‌رسد یک خانه باشد. او از درِ سالن شروع می‌کند، توضیح می‌دهد که شال‌گردنی کنار در آویزان شده است و سپس کلّ مکان را آرام آرام برای ما توصیف می‌کند: «اینجا یه آشپزخونه‌ی اوپِنه، اونجا یه اتاق خوابه». تمام جزئیّات توسط او به‌دقّت روایت می‌شود. درواقع، اجراگر بیشتر از آنکه چیزی را «اجرا» کند، درحال روایت کردن و گستردنِ خیال مخاطب است. هیچ‌چیز روی صحنه نیست؛ البته «تقریباً» هیچ‌چیز. یک صندلی چوبی در سمت چپ صحنه قرار گرفته است. راوی در توصیف مکان به صندلی می‌رسد و سپس می‌گوید : «این صندلی رو یکی جا‌به‌جا کرده». به‌نظر می‌رسد که صندلی برای راوی/ اجراگر شیء مهمّی باشد. یعنی، از یک‌سو درِ سالن و صندلی در جهانِ واقعی ابزاری هستند که می‌توانند مخاطب را به جهانِ روایت متصّل ‌کنند، و از سویی دیگر کمک می‌کنند راوی/اجراگر به جهانِ روایت‌اش وارد شود و در آن نقش بگیرد. خانه‌ای که او توصیف می‌کند، جهان آدم‌هایی است که اجراگر/ راوی تلاش می‌کند جزئی از ایشان شود. در لحظاتی از روایت که راوی تلاش می‌کند در آن خانه کاری انجام دهد و دیده شود، دوباره تبدیل به اجراگر می‌شود. یعنی، تلاش او برای دیده شدن توسط اهالیِ (خیالیِ) خانه – تلاش برای حضور یافتن – به واسطه‌ی بودنِ بدنِ راوی بر صحنه، بادرستی و ظرافت اجرا را می‌سازد.

در این فرایند –ورود به جهانی که از آنِ راوی/ اجراگر نیست- اجراگر نیاز به همدست دارد؛ بنابراین، تماشاگران را هم به جهان روایت راه می‌دهد. در این لحظه است که اجراگر صندلی را به‌سوی مخاطبان برمی‌گرداند، روی آن می‌نشیند، به نگاهی که در ابتدا با تماشاگر ردّوبدل کرده بود، ارجاع می‌دهد و توضیح می‌دهد که در ابتدای ورود ما به این سالن/ خانه/ جهان اَعمال ما را کاویده است: «تو اومدی کیفت رو گذاشتی روی زمین، بعد جابه‌جا شدی و کیفت رو گذاشتی کنارت...تو به گوشیت نگاه کردی، بعد سایلنتش کردی و گذاشتی توی جیبت...و...». بااین‌حال، این کنشِ نهایی تاحدودی ناکام می‌ماند. این «تعاملِ منفعلانه» با مخاطب عجولانه رخ می‌دهد و به‌سرعت نیز به پایان می‌رسد. فرصت مناسبی برای هضم جایگاه مخاطب در این خانه/جهان تعریف نمی‌شود. مخاطب که تا‌به‌اینجا با راوی/ اجراگر در مسیر همراه بود، ناگهان در این جهانِ هنوزْ ناشناخته رها می‌شود. درنتیجه، اجرا بدون آنکه بتواند تاثیر خود را کامل کند، تمام می‌شود.

ارزش‌یابی «وضعیّت شماره‌ی دو» – اگر که ارزش‌یابی کلمه‌ی درستی باشد و اگر که تعیین قوّت یا ضعف اجرا  نیّت درستی- با دیدن یک قطعه از این مجموعه‌ ناممکن است. باوجوداینکه هرقطعه‌ی این اجرا جدا است و جدا بودن هر قطعه‌ی اجرایی به‌معنای مستقل بودن هر اجرا است و هر اجرا نیز به‌تنهایی قادر است بدنِ اجراگر/ راوی، مکان و رابطه‌ی مخاطب با اجرا را تبیین کند، درنهایت شبیه به قطعه‌ای در میانِ قطعاتِ پازلی است که به تکّه‌های دیگر نیز نیازمند است تا بتواند تکمیل شود، و آنچه را که اجرای «وضعیّت شماره‌ی دو» نامیده شده است، بسازد.